بازگشت به محتوای سنتی آمریکایی؛ برگشت با فرم مدرنیسم - تور بالی اندونزی

به گزارش گروه دیگر رسانه های خبرنگاران، مساله مهم سنت و تقابل آن با مدرنیته مساله ای نیست که فقط محدود به آسیا و خاورمیانه باشد. زیرا عموما به دلیل آنکه گمان می رود غرب و مفاهیم و مسائل آن از دیار مغرب زمین به شرق آمده باشد، پس تقابل سنت با مدرنیته و مسائل متفرع بر آن تنها در ایران و آسیا معنا دارد. در حالی که این باور غلطی است.

سنت اگر به معنای مجموعه ای از آداب و آئین و مناسکی باشد که از دوران کهن باقی مانده است و در زندگی امروز ما مورد استفاده قرار بگیرد، باید اعتراف کرد که چندان سخت نیست که بتوان آن را در زندگی امروز مردم آسیا و غرب پیدا کرد اما این تنها معنای سنت نیست بلکه در دنیای مدرن سنت بیشتر به معنای فلسفه ها و معارف کلاسیکی است که از یونان باستان همراه با فرم و صورتی نمادین محل ارجاع انسان معاصر می تواند باشد.

فلسفه و معنای زندگی نیز یکی از مفهومات مهمی است که انسان همواره به آن احتیاج دارد. البته در دوران کنونی که از آن به روزگار پست مدرنیسم یاد می گردد به دلیل بحران هایی که برای زندگی، هویت انسان و مسائل روحی و اخلاقی وجود دارد این مسأله بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. آلبر کامو از فلاسفه و نویسندگان معاصر اروپا نیز معتقد بود که اگر فلسفه 100 رسالت داشته باشد و 99 آن را انجام دهد ولی معنای زندگی را تبیین نکند انگار که هیچ کاری ننموده است و اگر تنها همین یک رسالت را انجام دهد و هیچ کار دیگری نکند گویا فلسفه را به اتمام رسانده است. چیزی که در افسانه سیزیف نیز به آن پرداخته و بیان می نماید.1

علامه طباطبایی نیز همین نکته را در آثار خویش بیان می نمایند که ستون فقرات زندگی و اصل و اصول آن در طول تاریخ و با همه تغییراتی که برای آن ایجاد می گردد تغییر نمی نماید. بنابراین فلسفه و معنای زندگی نیز ثابت و پابرجا است و تنها در شاخ و برگ زندگی است که در طول تاریخ حیات جوامع تغییر و تحولاتی رخ می دهد.2

بنابراین این واقعیت درباره جوامع غربی نیز صادق است که سنت در میان مردم و جامعه آن ها نیز وجود دارد و البته می تواند با گذر زمان دچار تغیر و تحولاتی گردد و رنگ و لعاب مدرنیته را پیدا کند تا آنجا که این تنه و ریشه سنت در میان شاخ و برگ های مدرنیته پنهان گردد. در این جوامع مسأله معنای زندگی و فلسفه وجودی انسان دچار فراز و نشیب زیادی شده و دچار بحران شده است. شواهد خودکشی و قتل عام در مدارس و معابر عمومی آمریکا تنها یکی از مستندات ضروری است.

با این مقدمه باید گفت که در سینمای هالیوود نیز این حقیقت به چشم می خورد. کارگردانان قدیمی و معدودی هستند که کوشش می نمایند تا سنت را در سینما ترسیم نمایند و از فاصله دریافت های مردم و جامعه از سنت ها انتقاد نمایند. مثلا یکی از این کارگردانان مطرح کلینت ایستوود کارگردان پیر و سن و سال دار و البته پرکار آمریکایی است.

او در یکی از فیلم های معروفش با نام گرن تورینو3 از فاصله ای که نوجوانان و تینیجرهای آمریکایی از شیوه اصیل و سنتی زندگی گرفته اند انتقاد می نماید و کوشش می نماید تا از زبان یک پیرمرد جنگ رفته که خودش نقش او را ایفا می نماید این مساله را بیان کند.

یا در فیلم ترسناک آن که قسمت دوم آن این روزها در حال نمایش بر پرده های سینمای آمریکا است، داستان فراموشی سیرک ها و دلقک هایی است که در فاموشخانه ترسناک خود در حال گذران زندگی است. دنیای بچه های امروز را نیز بازی هایی پر نموده اند که آورده و نتیجه فردگرایی و تنهایی او است و دوست دارد که عالم خیال را عینی ببیند و در آن غوطه ور گردد. اسباب بازی ها در کل مهمان دو سه سال اول زندگی بچه ها هم نیستند و زودی رنگ می بازند. بچه ها به سرعت گوشی و تبلت به دست می گیرند و درگیر بازی های دیجیتال می شوند و عالمشان کاملا تکنولوژیکال می گردد.

انیمیشن داستان اساب بازی در وهله اول درباره همین مساله بود. کاری که در آستانه قرن 21 می خواست تا صندلی اسباب بازی ها را حفظ کند و به بچه های روزگار نو بیاموزد که باید اسباب بازی را فراموش نکرد و آن را دوست داشت. اسباب بازی ها دوستان قدیمی ما هستند و نباید در انباری ها خاک بخورند باید با آن ها بازی کرد و حتی میان اسباب بازی های قدیمی و جدید باید پیوند برقرار کرد.

همین رویکرد خود به زبان هنر به ما می گفت که میان سنت و تجدد باید پیوند برقرار کرد. اسباب بازی جدیدی مانند باز که یک فضانورد با تجهیزات روز و جالب است در رقابت با یک اسباب بازی قدیمی مانند وودی که یک کابوی کهنه سوار است وارد می گردد. با آمدن او وودی از گود خارج می گردد و حکایت نو که آمد به بازار بیان می گردد. اما در ادامه داستان این دو اسباب بازی مدرن و سنتی با یکدیگر پیوند می خورند و به بچه های قرن 21 ابتنای زندگی بر سنت ها همراه با مدرنیته بیان می گردد.

بنابراین پارادایم موجود در انیمیشن رویگردانی از مدرنیته و سنت نیست بلکه پیوند این دو با یکدیگر و در کنار هم خواندن این دو است. در قسمت های بعدی نیز به صورت دیگر و البته در پارادایم های دیگر ارتباط میان سنت و تجدد بیان می گردد. خصوصا در قسمت سوم این انیمیشن که عروسک های قدیمی تر که روزگاری یکه سوار دنیای بچه ها بوند وارد ماجرا می شوند. عروسک هایی که فقط باید زیر دست و پا لگد شوند و از هیچ وجاهتی برخوردار نیستند. اینبار خروش و قیام سنت که متعلق به دوران بسیار قبل تر است علیه مقاطع نزدیک تر به روزگار کنونی و خود تجدد نمایش داده می گردد. چیزی که در نهایت با سرکوب روبرو می گردد و عروسک های امروزی برنده آن می شوند.

یکی از المان های جالب قسمت سوم این بود که عروسک قدیمی در یک بسته پلاستیکی و اتاقی محبوس است و تمام حرف هایش از پشت فضای بسته به گوش می رسد. یعنی دور بودن و منحط بودن دیالوگ سنت و کهنگی و به درد نخور بودن آن در صورتی که نخواهد با تجدد و مدرنیسم پیوند بخورد.

در مجموعه داستانی و انیمیشن داستان اسباب بازی که به تازگی قسمت چهارم آن توسط مخاطب آن و علاقه مندانش در حال تماشا است، همین جابجایی و تغییر خط را مشاهده می کنیم. خطی که در قسمت اول برای پیوند سنت و تجدد زده شد و بچه ها را با بهانه اینکه باید عروسک ها و اسبا ب بازی ها را فراموش نکرد متوجه مدرنیسم نموده است حالا با رگه هایی از همجنس گرایی که در پس زمینه فیلم مشاهده شده و مادران و خانواده ها را نگران نموده است.

در قسمت چهارم هویت جدید و متفاوت بودن به بچه ها آموزش داده می گردد. اسباب بازی جدیدی که تازه خلق شده است و نمی داند دقیقا چیست دچار بحران هویت شده تا اینکه توسط یک عروسک قدیمی با نام بو پیپ با یاری وودی معنای جدیدی از خویشتن ارائه می نماید. عروسک زنی با موهای بلوند و سیمای زن آمریکایی سنتی با عصای چوپانی و با شنلی که شبیه قهرمانان یونانی است. چیزی مشابه زن شگفت انگیز که تمثیل دیگری از اساطیر یونانی زن بود. اینگونه این انسان-قهرمان فرشته خو که تمثیلی از یونان، یهودیت و فرهنگ سنتی آمریکا است فلسفه کلاسیک معنای زندگی و وجود دنیا را تفسیر می نماید.

بو پیپ دختر قهرمانی است که صرفا با گوسفندان بامزه اش در نقش یک چوپان فرو نرفته، بلکه بزن بهادری برای خودش شده و سالیان سال به طور مستقل گلیم خودش را از آب بیرون کشیده است. تغییر ماهیت این کاراکتر برای دختران امروزی از نظر هالیوود امری واجب بوده، دخترانی که خوشبختانه دیگر درگیر قصه پرنسس های وامانده و ترشیده و در انتظار شاهزاده سوار بر اسب سفید نیستند و خودشان زندگی را می سازند.

اینکه یک عروسک سنتی به یک پدیده پست مدرن که دچار بی هویتی شده و معنای زندگی و وجودی خویش را درک نمی نماید یاریی برای فهم فلسفه وجودی خویش می نماید، می تواند نشان از اهمیت سنت و یاریی که آن به زندگی جدید انسان معاصر می نماید داشته باشد. پارادایم فلاسفه اگزیستانسیالیسم گزافه بودن معنای دنیا و بی معنایی زندگی است. حال در این انیمیشن این نکته بیان می گردد که این سنت است که می تواند برای افرادی که دچار این بی هویتی شده اند ایجاد مفهوم و معنا کند.

البته یادمان باشد این سنت به معنای کاملا مصطلح ایرانی و شرقی آن نیست بلکه همان سنتی که در قسمت اول همراه با تجدد و مدرنیسم پیوند خورده است و مورد بازخوانی یا بهتر است بگوییم بازآفرینی قرار گرفته باید برای بحران معنای زندگی و مسائل روحی و روانی چاره اندیشی کند. فلسفه های سنتی و کلاسیک همراه با فرم قهرمان یا HERO آن هم از نوع کوه المپی آن در افسانه های یونان حلال مشکل های بنیادین زندگی می تواند باشد. چیزی شبیه سنت فلسفه های ارسطو، سقراط و افلاطون و دیگر حکما و اندیشمندان و هنرمندانی مانند هومر و هزیود و کتب و آثار فکری و هنری یونان باستان. در حقیقت رجوع به محتوای سنت آمریکایی با فرم مدرنیسم.

اینگونه هالیوود به ترویج محتوا و تفکرات یونانی و کلاسیک خود در قالب و فرم درام مدرن می پردازد و ضمن جذب اکثری مخاطبین کوچک و بزرگ این فلسفه و سنت ها را زنده نگه می دارد. همانطور که مجموعه داستان اسباب بازی محتوای خود را به فرزندان پدران و مادرانی تحویل می دهد که 20 سال قبل بچه های آن روزگار بودند. انتقال تفکر و محتوا از نسلی به نسل دیگر.

این مساله مهم است که بهره برداری از پتانسیل و ظرفیت فیلم ها و مجموعه های نمایشی برای احیا و زنده نگه داشتن میراث فلسفی و دینی ما می تواند همراه با دراماتیزه کردن آن نقش آفرین جدی و راهبردی باشد. هالیوود برای ابقا و احیای مبانی فکری خود از مدیوم سینما به طور ویژه بهره مند است اما سینمای ما در این زمنیه دچار ضعف اساسی است.

پینوشت:

1- افسانه سیزیف، کتاب مرگ، ارغنون، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد

2- الانسان و تفسیر المیزان، علامه طباطبایی