خانه کبوتران مرداویج - تور بالی اندونزی

ایمنا: میدان برج، نامی است که بیشتر اصفهانی ها به میدانی گفته اند که در انتهای خیابان شیخ صدوق جنوبی و ابتدای محله مرداویج قرارگرفته است. وجه تسمیه این نام گذاری هم به برج کبوتر سه طبقه ای برمی گردد که در میانه این میدان قد علم نموده است.

تاریخچه کبوترخانه های ایران به طور دقیق معین نیست، اما با توجه به منابع تاریخی، این برج ها در حدود 700 سال قدمت دارند و برج تاریخی کبوتر مرداویج در دوره صفوی ساخته شده است.

برج کبوتر مرداویج یکی از دو برج به جای مانده از مجموعه برج های کبوتر هزارجریب اصفهان است که در تقاطع خیابان آزادی و شیخ صدوق اصفهان قرار گرفته است. این برج 18 متر ارتفاع و تعداد 770 حفره دارد که هریک از این حفره ها با میزان بدن یک کبوتر تطابق دارد و به این ترتیب از ورود دیگر پرندگان جلوگیری می گردد.

این بنا دارای هشت استوانه خارجی و یک استوانه مرکزی است. استوانه مرکزی در وسط و استوانه های خارجی، دورتادور آن قرار دارند. ارتفاع استوانه مرکزی 18 متر و قطر استوانه در قاعده آن 16 متر بوده است.

معماری کبوترخانه مرداویج به صورت یک دایره نیست بلکه حالت یک گل را داشته که دورتادور برج از هشت دایره و یک دایره در وسط تشکیل شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این برج کبوتر، گل، خشت خام و پینه است. برج مرداویج در سه طبقه احداث شده که 15 هزار لانه کبوتر را در خود جای داده است.

این برج کبوترخانه در گذشته، کبوتر نامه رسان داشته و از پشت بام آن نیز دیده بانی شهر انجام می شده است. از فضولات کبوترهای این برج برای کشاورزی استفاده می شده است.

برج های کبوترخانه اصفهان به علت آبرفتی بودن منطقه مورد توجه قرار گرفتند. اصولاً خاک های آبرفتی دارای موجودات ذره بینی نیستند؛ به همین علت برج های کبوتر در این منطقه ساخته شد تا با استفاده از کودهای حاصله از فضله کبوتران که دارای موجودات ذره بینی هستند، نسبت به تقویت خاک و فراوری محصولات کشاورزی مرغوب اقدام گردد. برج کبوتر مرداویج علاوه بر استفاده از فضولات پرندگان، به عنوان دیدبانی شهر نیز کاربرد داشته و کبوتران نامه رسان نیز در آن حضور داشته اند.

معماری و هدف از ساخت برج های کبوترخانه برای بسیاری از حاکمان وقت کشورهای دیگر نیز جالب توجه بوده است، برای مثال تیمور لنگ در زمان حمله به شهر اصفهان با الگوبرداری از شیوه ساخت برج های کبوترخانه، دستور ساختن چندین نمونه از این برج ها را در مرکز حکومت خود یعنی شهر بخارا صادر کرد. برج های کبوتر اصفهان از مصالحی مانند خشت گل و کاه ساخته شده اند و دارای چندین شکل مختلف هستند. این برج ها به صورت دایره ای، مکعبی یا چهارکنج و نیز ترکیبی و چندقلو بنا شده اند. تیمور لنگ نیز در زمان حمله به اصفهان با مشاهده این سازه ها فکر می نماید مردم منطقه کبوترباز هستند، اما وقتی به فایده آن ها پی می برد، از آن ها الگوبرداری می نماید.

بسیاری از توریستان اروپایی نیز در سفرنامه های خود به برج های کبوتر اشاره نموده اند. یکی از مورخین سرشناسی که به وجود برج های کبوترخانه اشاره نموده است، ابن بطوطه است که در قرن هشتم هجری در کتاب خود به این مهم پرداخته است. بسیاری از توریستان اروپایی نیز که در عهد صفوی به ایران سفرنموده بودند، در سفرنامه های خود به وجود برج های کبوترخانه اشاره نموده اند، یکی از این افراد سرشناس شادرن، توریست معروف انگلیسی بود که تعداد کبوترخانه های اصفهان را در حدود سه هزار عدد تخمین زده و از برج کبوترخانه مرداویج نیز نام برده است.

یکی از مواردی که در ساخت برج کبوترخانه اصفهان توجه بسیاری به آن شده در امان ماندن کبوترها از گزند دشمنان طبیعی آن ها یعنی پرندگانی مثل کرکس و عقاب و نیز خزندگان است. بعلاوه برای جلوگیری از ورود خزندگانی نظیر مار، اقدام پیشگیرانه همراه با هوشمندی در هنگام ساخت برج کبوترخانه لحاظ شده است. در این برج ها ازجمله کبوترخانه مرداویج، دو نوار صیقلی گچی از پایین تا بالای برج کشیده شده که باعث می گردد در صورت ورود مار به داخل کبوترخانه از حمله آن به کبوترها جلوگیری گردد. بعلاوه در وسط برج تشتی از شیر قرار داده می شد و اطراف تشت نیز به وسیله آهک احاطه می شد تا مار که علاقه زیادی به شیر دارد به سمت آن رفته و به علت تماس پیدا کردن بدنش با آهک سنگین شده و زمین گیر گردد.

برج کبوترخانه مرداویج به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی اصفهان در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.