ابهامات تاریخی گنگ و مبهم با قدرت اسناد رفع می گردد، اتاقی برای جانمایی کتاب های عبدالله انوار - تور بالی اندونزی

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با تبریک روز اسناد ملی و میراث مکتوب، گفت: حوزه اسناد ملی یکی از حوزه های مهم در مدیریت بحرانی کشورهای مختلف است. یک حوزه تجربه نگاریِ پاسداشت حوزه های کاری و انتقال تجارب است. در ایران بزرگ و باعظمت نظام حکمرانی، شکلی متعالی را از قبل از ورود اسلام تجربه نموده است. وقتی در کشوری یک تمدن باعظمت و با سابقه چندهزارساله را مشاهده می کنید و وقتی به جزئیات آن توجه می کنید، می بینید که یک نظام حکمرانی و دیوان سالاری بدون توجه به نظم مکتوبی که بین اجزای آن وجود داشته قابل تصور نیست. این نظم مکتوب فضای تمدنی و فرهنگی را منتقل می نماید. از این رو می بینید که دانش دیوان سالاری که محصول این نظم مکتوب است بعد از اسلام در خدمت توسعه و توسعه دولت اسلامی قرار می گیرد و ایرانیان به واسطه این تجربه تمدنی و تاریخی شان آن را در خدمت توسعه و توسعه تمدن اسلامی قرار می دهند.

او افزود: من به عنوان یک معلم تاریخ و علوم سیاسی به ارزش اسناد کاملا واقف هستم. ما وقتی به دوره های مختلف تاریخی مراجعه می کنیم، آنچه به ابهامات و سؤالات ما پاسخ می دهد، دسترسی ای است که به حوزه نظم مکتوب داریم. بسیاری از مسائل تاریخی گنگ و مبهم است تا زمانی که اسناد آن بعد از طی دوره ای بازنمایی می گردد. رویدادهای بسیاری در داخل و خارج از کشور داریم که به علت هم عصر بودن، اجزای آن برای ما کشف نمی گردد. این قدرت اسناد است که بعد از گذشت یک بازه زمانی پیش بینی شده وقتی در دسترسی پژوهشگران و تاریخ پژوهان قرار می گیرد، ابهامات رفع می گردد. حوزه انتقال تجارب و فرهنگ بخش دیگری از مزایای اسناد است که ما را به ضرورت پاسداشت هر چه بیشتر اسناد سوق می دهد و ما را نسبت به این مسئله مطلع تر می نماید.

اسماعیلی افزود: در کشور ما و در دوره معاصر با تشکیل سازمان اسناد ملی به این مسئله توجه شده است و از کسانی که به این موضوع توجه کردند، تشکر می کنیم که این بستر را در ساختاری اداری کشور رسمیت بخشیدند. امروز اسناد دیوانی ما، اسناد بسیار مهم جمع شده و در مجموعه سازمان اسناد که بخشی از سازمان اسناد و کتابخانه ملی است، در معرض نگهداشت و استفاده پژوهشگران و اهالی تاریخ و اهالی علم قرار گرفته است.

او سپس تأکید کرد: از همه بخش های دولتی و غیردولتی می خواهم که به موضوع سازمان اسناد به عنوان یک کار بخشی و صرفا در حوزه دولتی نگاه نگردد، اینجا گنجینه همه داشته های ما در دوره های مختلف است و فضایی است که باید داشته های امروز ما را به آیندگان منتقل کند. ما امروز فردای آیندگان را رقم می زنیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بعلاوه گفت: این اسناد باید در جایی متمرکز گردد و با رعایت همه طبقه بندی ها در اختیار قرار بگیرد. خصوصا در دوره اخیر که یک نظام حکمرانی نو را تجربه می کنیم. این نظام حکمرانی یک تجربه نوین است که باید همه اجزا و اضلاع آن برای روایت اتفاقاتی که افتاده و هم برای آسیب شناسی و گره گشایی از بخش هایی که دچار ابهام است، حفظ گردد. در واقع حل معضلات و گره گشایی از بخش هایی بوده که دچار اشکال است. ما به این بخش باید به عنوان یک نهاد فرابخشی نگاه کنیم. ممکن است همه بخش ها را به علت حجم بالا متمرکز کنیم، اما در آن طیفی که قانون تعریف نموده، باید همه ملزم باشند این اسناد را در سازمان اسناد ملی قرار دهند. اینجا گنجینه بزرگ برای ایرانی قوی و باشکوه است و باید این فرهنگ را توسعه دهیم.

اسماعیلی سپس با تشکر از فعالیت های سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: سازمان هایی که به هر علتی نتوانستند همکاری لازم را با این سازمان داشته باشند، خواهشمندم تنونظر نمایند. اگر این اسناد که میراث ملی ماست دچار خسارت گردد هر برگی از این حوزه اگر در جای خود قرار نگیرد یک روایت مخدوش را رقم می زند. من به عنوان رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی اعلام می کنم که هر طرحی که در این زمینه باشد، در دولت آماده حمایت از آن هستیم.

گزارش آماری از اسناد تاریخی

محمدهادی ناصری، سرپرست معاونت اسناد ملی نیز گفت: سال 1401 در تهران، 421 میلیون و 903 هزار و 915 برگ و در کل کشور 914 میلیون و 90 هزار و 731 برگ از اسناد راکد دستگاه ها، معین تکلیف شد که حاصل آن انتقال 413 میلیون و 824 هزار و 993 برگ اوراق امحایی در تهران و 891 میلیون و 185 هزار و 547 برگ در کل کشور و 13 میلیون و 78 هزار و 922 برگ اسناد انتقالی در تهران و 22میلیون و 905 هزار و 184 برگ در کل کشور به سازمان بود که در نتیجه به آزادسازی 44.095 متر مربع فضای بایگانی و اداری دستگاه ها در کل کشور منجر شد. برای روشن شدن فکر، این میزان فضای آزادشده که 44,095 مترمربع است اگر بر مبنای هر اتاق اداری به مساحت میانگین 12 متر در نظر بگیریم، معادل بیش از 3 هزار و 600 اتاق اداری خواهد بود.

سرپرست معاونت اسناد ملی افزود: یکی دیگر از اقداماتی که در سال 1401 پیگیری شد، آنالیز شرایط همکاری دستگاه های اداری کشور در حوزه اسناد ملی بود. در این زمینه مکاتبه ای از سوی ریاست سازمان با عالی ترین مقام هر دستگاه انجام شد و شرایط همکاری اعلام شد. در این میان 15 دستگاه همکاری بسیار خوب داشتند که امروز از نمایندگان این دستگاه ها نیز تقدیر خواهد شد. انجام 1278 روز مأموریت های کارشناسی اسناد در دستگاه ها به منظور برنامه ریزی، پیگیری و نظارت بر حسن اجرای قانون و مقررات اسناد ملی و مصوبات شورای اسناد ملی؛ مدیریت اسناد کاغذی و الکترونیکی به وسیله نظارت، بازدید، آنالیز، ارزشیابی و معین تکلیف اسناد راکد، مکاتبه، مذاکره، هماهنگی، مشاوره و هدایت مدیران و کارشناسان اسناد دستگاه ها و تهیه و تدوین دستورالعمل ها و استانداردهای لازم از جمله برای اولین بار تهیه معیارهای اتوماسیون اداری و بانک های اختصاصی موضوعات تخصصی دستگاه ها، ارتقاء سطح مدیریت اسناد در دستگاه ها به وسیله 5148 ساعت بازآموزی و آموزش مستمر کارکنان بایگانی ها و مسئولان اسناد دستگاه ها؛ 23 هزار و 853 پرونده شامل 732 هزار و 521 برگ شامل اسناد انتقالی از دستگاه ها، اسناد خریداری و اهدایی، اسناد دیداری و شنیداری، مورد تنظیم و توصیف اسناد قرار گرفته است.

ناصری با بیان این که در حوزه ضدعفونی، آفت زدایی و سم پاشی در سال 1401، یک میلیون و 700 هزار برگ مورد ضد عفونی قرار گرفته است، ادامه داد: در بخش بازسازی و بازسازی منابع آسیب دیده 26,762 برگ از اسناد، نقشه و کتاب های ارسالی بازسازی و بازسازی شده است و در بخش مخازن و مجموعه های اسنادی، در سال 1401 تعداد 12 هزار و 731 پرونده به موجودی اسناد آرشیوی افزوده شد و به این ترتیب موجودی کل اسناد در مخازن آرشیوی تا انتها سال به تعداد یک میلیون و 663 پرونده رسید. بعلاوه تعداد 21639 کارتن به مخازن پیش آرشیوی اضافه شد.

او افزود: در بخش خدمات آرشیوی نیز در سال 1401 آمار ارائه خدمات به مراجعه نمایندگان در بخش های امور مشترکین، لیستگان، رویت اسکن و اصل سند، ایمیل، مدیریت های منطقه ها و تلفنی 17741 نفر و ارائه تصویر سند به مراجعه نمایندگان در قالب اسکن و عکس 610 هزار و 677 برگ بوده است. بعلاوه در سال 1401 تعداد 20 نمایشگاه حضوری، 18 نمایشگاه مجازی و 24 نمایشگاه سیار از اسناد به مناسبت های مختلف برگزار شده است. سخن آخر این که شعار سال جاری روز اسناد ملی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی، اسناد ملی، حافظه ملی، ایران قوی بود. انتخاب این شعار از آن جهت است که اعتقاد استوار داریم اسناد منبع غنی دانش ضمنی، تجربه زیسته، بایگانی سوابق عینی و مکتوب مدیریت کشور است که می تواند در سیاستگذاری و تصمیم گیری های مدیریتی دستگاه ها موثر و مفید باشد. در این مسیر همکاری و هم افزایی همه دستگاه های اداری کشور در حوزه مدیریت اسناد به ویژه در دولت سیزدهم که نگاه تحولی دارد، به تحقق آرمان ایران قوی یاری شایانی خواهد نمود.

اسنادشان را بار کامیون می کردند و می فروختند

سپس اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسه میراث مکتوب در این مراسم چنین گفت: هر میراث مکتوبی شامل اسناد سنگ نوشته، الواح، گل نوشته، منشور کوروش، دیوارنوشته ها، اسناد مادی و ملی ایران می گردد. سنگ نوشته داریوش در کانال سوئز که سال ها پیش کشف شد، نشان می دهد که این کانال به دستور داریوش برای ارتباط پارس و مصر حفر شده است و بخشی از آن در موزه لوور نگهداری می گردد. این ها برترین علت برای پیشینه ایرانی و اسنادی هستند که هویت ملی، تاریخی و فرهنگی ایرانیان را تشکیل می دهند. در دوران اسلامی نیز آثار مکتوب و نسخه های خطی بیش از هر تمدن دیگری بروز و ظهور کرد و خدمت بزرگی از بزرگان و اندیشمندان ایران و اسلام به جهان بشریت بودند.

بر همین اساس است که وقتی به قلمرو بزرگ ایران فرهنگی نگاه می کنیم چه آنچه پیش از اسلام از آثار مکتوب سریالی به جا مانده و چه آنچه در دوره اسلامی به زبان فارسی و عربی نگاشته شده، از سه میراث مشترک ایران، شبه قاره هند و پاکستان، ایران، ماوراءالنهر و قفقاز و عثمانی، آسیای صغیر داریم، نشان می دهد که در تمام این منطقه ها جغرافیایی کتاب های فارسی در کتابخانه های آن داریم. طبق آمار حدود چهار میلیون نسخه خطی ارسال شده است که از این تعداد حدود 500-600 هزار نسخه در ایران لیست نویسی شده است و یک میلیون نسخه خطی فارسی و حدود دو میلیون به زبان عربی است که نشان می دهد این فرهنگ و تمدن چقدر اعتلا و شکوفایی داشته است. همیشه در طول تاریخ نسبت به این هویت فرهنگی ملی و دینی نگرانی وجود داشته و هیچ ملتی بدون اتکا به ریشه های تاریخی و فرهنگی خود نمی تواند دوام بیاورد.

ایرانی در ادامه با یادآوری این که در آستانه روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی هستیم، اعلام کرد: فردوسی نماد و خیمه ستون هویت ملی ایرانی هاست. فردوسی زبان فارسی را زنده کرد و مهمترین شاخصه فرهنگی ما ایرانیان و علاقه مندان به زبان فارسی در کل جامعه است.

مدیرعامل مؤسسه میراث مکتوب سپس به بخشی از عملکرد این مؤسسه اشاره نمود و گفت: در طول این 30 سال 500 جلد کتاب منتشر کردم. طبق جست وجوهایی هم که انجام دادیم، بیشتر کتاب های مؤسسه میراث مکتوب در کتابخانه های مختلف امریکایی و اروپایی وجود دارد.

در ادامه، علیرضا مختارپور، رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با انتقاد از عملکرد و همکاری برخی از دستگاه های کشور برای جمع آوری اسناد ملی و همکاری با این سازمان، گفت: من اهل گله و انتقاد نیستم، اما اگر برخی موضوعات را مطرح نکنیم، جفا نموده ایم. از همه دستگاه ها، نهادها و قوای مختلف درخواست کردیم نسبت به جمع آوری و نگهداری اسنادی که احتیاج ندارند، اقداماتی انجام دهند و به سازمان اسناد تحویل دهند، این مکاتبه هم با امضای من انجام شد. برخی از دستگاه ها خیلی استقبال کردند، برخی مسیر کارشان همین بود و برخی هم پاسخ ندادند، اما جای تأسف برای برخی دستگاه ها بود که اعلام کردند که ما سازمان مستقلی هستیم و احتیاج به همکاری و یاری نداریم. یا شاهد بودیم دستگاه هایی اسنادشان را بار کامیون می کردند و در جاهای مختلف می فروختند.

او تأکید کرد: در هر جای جهان باید در نگهداری، حفظ و بازسازی استاد احساس وظیفه کنیم. این حیرت آور است که در قرن بیست ویکم که همه جهان با ذره بین دنبال اسناد و تاریخ کشورشان هستند چنین رفتاری با اسناد تاریخی گردد. هر دستگاهی باید وظیفه خودش بداند که از هر کاری که این جا انجام می گردد، حمایت کند، چراکه هر سال به مقدار ده ها هزار اتاق از دستگاه ها آزاد می کنیم. البته برخی دستگاه ها پشتیبان هستند، از آن ها تقدیر می کنیم. اما در مقابل افرادی هستند که از ما می پرسند کتابخانه ملی مانند همان کتابخانه های محله ها است. با این حال وزارت فرهنگ و ارشاد و معاونین آن از سازمان اسناد و کتابخانه ملی حمایت کردند و همکاری های لازم را انجام دادند.

رئیس سازمان و کتابخانه ملی سپس از عبدالله انوار یاد کرد و گفت: ایشان به کتابخانه ملی امیدواری پیدا نموده بودند و برای کتابخانه یادداشتی نوشتند که به زودی از آن رونمایی می کنیم. در قسمتی از ساختمان کتابخانه ملی اتاق ایشان و کتاب هایشان را جانمایی می کنیم.

در بخش انتهای این آیین از دستگاه های فعال در حوزه اسناد ملی، آرشیویست های نمونه و اهداگران برتر تقدیر و از اسنادی شامل دست خط های قائم مقام فراهانی و چند وقف نامه رونمایی شد.